Rodzaje odsetek

Odsetki: rodzaje, kiedy i za co

Odsetki najczęściej wiążą się ze zobowiązaniami bankowymi i pozabankowymi. Koszty odsetkowe obejmują także rozliczenia podatkowe z Urzędem Skarbowym oraz Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Praktycznie wszędzie tam, gdzie dochodzi do naliczenia dodatkowych kosztów lub zysków – mowa jest o odsetkach.

Najpopularniejszą grupą odsetek są te ustawowe, gdyż dotyczą zobowiązań kredytowych i pożyczkowych. W odniesieniu do regulacji prawnych, kwestie odsetek ustawowych są regulowane przez Kodeks Cywilny. Stale zmieniające się stopy procentowe oraz regulacje prawne generują konieczność zaznajomienia się ze wszystkimi rodzajami odsetek, a także metodami ich obliczania.

Odsetki – definicja

Zgodnie z kodeksem cywilnym definicja odsetek określa świadczenie pieniężne, do którego jest zobowiązany dany podmiot korzystający z pożyczonych pieniędzy. To, ile wynoszą odsetki karne ustawowe oraz inne rodzaje dodatkowych opłat jest uzależnione od formy pozyskania dodatkowych pieniędzy:

umowa z bankiem lub firmą pożyczkową,
opóźnienia w uregulowaniu płatności na rzecz wierzyciela,
koszty poniesione przez wierzyciela na rzecz ochrony interesu dłużnika, np. przygotowanie umowy.

Aby obliczyć jakie odsetki ustawowe będą naliczane dla konkretnej umowy kredytowej, należy uwzględnić kilka czynników, które najczęściej determinuje umowa kredytowa, m.in. stopę oprocentowania, prowizję. Odsetki są standardowo wynagrodzeniem przysługującym wierzycielowi od dłużnika za korzystanie z przyznanych środków pieniężnych, np. na mocy umowy pożyczki lub kredytu.

Pojęcie odsetek najczęściej stosuje się w odniesieniu do takich produktów bankowych i pozabankowych, jak: kredyty hipoteczne, gotówkowe, konsolidacyjne, samochodowe, pożyczki ratalne, chwilówki, a nawet leasingi firmowe i konsumenckie. Podpisanie umowy kredytowej powinno być poprzedzone analizą całkowitych kosztów odsetkowych, dzięki czemu można realnie ocenić koszty finansowania przez cały okres trwania umowy.

Odsetki – rodzaje

Odsetki mogą pełnić różne funkcje, choć najczęściej stanowią wynagrodzenie dla banku za udostępnienie kapitału w ramach umowy kredytowej. Jeśli chodzi o odsetki ustawowe, wyróżniamy trzy typy:

odsetki kapitałowe, czyli należne od sumy pieniężnej – pierwszą grupą są odsetki kapitałowe, które są należne z racji przyznania finansowania przez bank lub firmę pożyczkową. Nie dotyczą opóźnień w spłacie zobowiązań finansowych, a tylko faktu korzystania z przyznanego cudzego kapitału. Jeśli umowa kredytowa nie określa z góry odsetek kapitałowych, te są naliczane zgodnie z wysokością równej stopie referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz dodatkowo 3,5 punktów procentowych. Odsetki maksymalne kapitałowe w tym przypadku nie mogą przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych. Co więcej, kapitałowe odsetki maksymalne wynoszą aktualnie 10,25% zgodnie z art. 359 § 2 K.C;
odsetki za opóźnienie – odsetki za opóźnienie w 2023 roku wynoszą 12,25% zgodnie z art. 481 § 2 K.C;
odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – zgodnie z aktualnymi przepisami w Polsce odsetki maksymalne za opóźnienie w transakcjach handlowych wynoszą 14,75% w stosunku rocznym dla transakcji, gdzie dłużnikiem jest podmiot publiczny – leczniczy. Stawka odsetek w wysokości 16,75% w stosunku rocznym obejmuje transakcje handlowe, gdzie za dłużnika uznaje się podmiot niebędący podmiotem leczniczym.

W odniesieniu do tego rodzaju odsetek stosuje się przepisy Ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, natomiast dla odsetek kapitałowych i za opóźnienia w spłacie kredytów i pożyczek stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego.

Jak obliczyć wysokość odsetek?

Obliczenie raty odsetkowej od kredytu można zrealizować z wykorzystaniem kalkulatora kredytowego lub standardowo – z użyciem prostego wzoru matematycznego. Rata odsetkowa kredytu to część całkowitej raty zobowiązania, która dotyczy wyłącznie kosztów naliczanych w ramach odsetek. Przyjmuje się, że im więcej spłaconego kapitału i krótszy okres spłaty, tym niższe odsetki bankowe.

Wzór na obliczenie odsetek dla zobowiązań kredytowych i pożyczkowych wygląda następująco: Odsetki ustawowe = kwota kredytu x oprocentowanie nominalne / 12. Po wykonaniu tych obliczeń można w prosty sposób ustalić, ile będą wynosić odsetki od zobowiązania pieniężnego.

Rata odsetkowa reguluje koszty, jakie bank ponosi w związku z przyznaniem kapitału do dyspozycji klienta. Aby obliczyć wartość odsetek od kapitału, należy wziąć pod uwagę: oprocentowanie danego produktu finansowego, wartość wskaźnika WIBOR oraz marżę banku za udzielenie finansowania. Poziom raty odsetkowej jest więc uzależniony od tego, ile wynosi aktualna stawka WIBOR, szczególnie dla zobowiązań opartych na zmiennych stopach procentowych.

Metody naliczania odsetek są trzy: składane, proste oraz dyskonto. Te pierwsze można obliczyć następującym wzorem: kwota depozytu x czas trwania lokaty x oprocentowanie w skali roku, a wynik podzielić przez 365 dni.

Odsetki składane oblicza się zgodnie ze wzorem: kwota początkowa x (1 + stawka oprocentowania / ilość okresów).

Najbardziej skomplikowany wzór obejmuje odsetki dyskonta: P = K(1 − d)n, gdzie:

d - stopa dyskontowa okresowa,
n - czas trwania okresów stopy dyskontowej.

Czym są odsetki ustawowe?

W odniesieniu do pojęcia odsetek można powiedzieć, że są to koszty naliczane pożyczko- lub kredytobiorcy za korzystanie z użyczonego kapitału pieniężnego. Standardową miarą wartości odsetkowej są stopy procentowe, ale także: wielkość kapitału, czas trwania umowy oraz sposób wyznaczania odsetek.

Zgodnie z definicją odsetki ustawowe za opóźnienie w spłacie zadłużenia są formą odszkodowania za zwłokę w spełnieniu świadczeń pieniężnych. To rodzaj rekompensaty finansowej za każdy dzień opóźnienia w płatnościach. Wysokość odsetek ustawowych jest najczęściej określona w umowie z bankiem lub firmą pożyczkową. W przeciwnym razie do wyliczenia, jakie odsetki ustawowe będą konieczne do zapłaty, stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego.

Odsetki ustawowe stosują zarówno banki, jak i firmy pożyczkowe, których zyskiem są właśnie odsetki – nie tylko od pożyczonego kapitału, ale także te za ewentualną zwłokę w spłacie zadłużenia. Ogólnie przyjęta liczba dni w roku dla odsetek ustawowych od środków na rachunkach bankowych wynosi 365 dni zgodnie z art. 52 ustawy – Prawo bankowe [1].

Odsetki ustawowe – ile wynoszą?

W Polsce wysokość odsetek ustawowych jest ustalana przez Ministra Sprawiedliwości, zgodnie z przedstawionymi obwieszczeniami. Warto jednak dodać, że odsetki od sumy pieniężnej należą się wyłącznie wtedy, kiedy pojawia się odpowiedni stosunek czynności prawnej wynikający z ustawy, orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu.

Wartość ustawowych odsetek jest uzależniona głównie od stóp procentowych ustalanych przez Radę Polityki Pieniężnej, oprocentowania zobowiązania finansowego, okresu spłaty oraz wysokości pożyczonego kapitału.

Na tę chwilę (21.02.2023 r.) odsetki ustawowe wynoszą dokładnie 6,75%, czyli wartość stopy referencyjnej NBP wraz z wartością dodaną:

3,5 punktów procentowych w przypadku odsetek od sumy środków pieniężnych zgodnie z art. 359 § 2 K.C.,
5,5 punktów procentowych w przypadku odsetek za opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego zgodnie z art. art. 481 § 2 K.C.

Co więcej, wysokość odsetek ustawowych wynikających z Kodeksu Cywilnego wynosi odpowiednio:

10,25% od sumy pieniężnej,
12,15% jako odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.

Jak obliczyć wysokość odsetek ustawowych?

Aby obliczyć, ile wynoszą odsetki karne od kredytu, stosuje się prosty wzór matematyczny: kwota zadłużenia x liczba dni zwłoki w spłacie x wysokość stawki odsetek ustawowych. Otrzymany wynik należy podzielić przez 365 dni. To wszystko, co trzeba zrobić, aby sprawdzić, ile wynoszą odsetki ustawowe za każdy dzień zwłoki w spłacie zobowiązania.

Wiedząc, jak obliczyć odsetki ustawowe można przede wszystkim sprawdzić, jakie koszty odsetkowe naliczy instytucja finansowa za każdy dzień opóźnienia. Jeśli harmonogram spłaty przewidywał płatność raty 1 dnia miesiąca, to pierwszym dniem opóźnienia będzie ten kolejny po dniu wymagalności.

Samodzielnie obliczenie wysokości odsetek ustawowych nie jest wyjątkowo trudne. Wystarczy znać prosty wzór, wykonać obliczenia na podstawie trzech danych składowych i to wszystko. Ułatwieniem są obecnie kalkulatory odsetek ustawowych, które przyśpieszają proces dowiadywania się, jakie są odsetki ustawowe za opóźnienie w spłacie kredytów i pożyczek pozabankowych.

Odsetki podatkowe – definicja

Odsetki naliczane w razie opóźnień z uiszczeniem zaliczek na podatek dochodowy do Urzędu Skarbowego są uznawane za odsetki podatkowe. Ile wynoszą? Zgodnie z aktualnymi przepisami wysokość odsetek podatkowych w 2023 roku wynosi dokładnie 16,5%.

Odsetki podatkowe są naliczane za zwłokę od zaległości w uregulowaniu zobowiązań podatkowych. Zgodnie z art. 56 § 1 Ordynacji podatkowej stawki odsetek za zwłokę w płatnościach składek do US są równe sumie 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego zgodnie z ustaleniami Narodowego Banku Polskiego z dodatkiem 2%, a także z założeniem, że stawka ta nie może być niższa niż 8%.

Z ciekawostek, warto zaznaczyć, że odsetki podatkowe obejmują także organ wypłacający nadpłacony podatek. Jeśli nastąpi opóźnienie z terminowością wpłaty nadpłaconych środków, urząd będzie zobowiązany wypłacić na rzecz podatnika równowartość odsetek podatkowych, zgodnie z aktualną stawką.

Odsetki wymagalne – co to takiego?

Co to są odsetki wymagalne? Odsetki wymagalne, czyli inaczej narosłe to takie, które są rozliczane przez bank na rzecz klienta. Oznacza to, że klientowi przysługują określone środki w ramach naliczonych odsetek wymagalnych z powodu upływu okresu odsetkowego lub czasu, na jaki złożono depozyt w instytucji finansowej. Obowiązek wypłaty wymagalnych odsetek pojawia się po upłynięciu terminu zdeponowania oszczędności klienta w banku.

Odsetki zapadłe i niezapadłe – definicja

Odsetki zapadłe to rodzaj odsetek, które są naliczane w ramach zaciągniętego zobowiązania i dopisywane zawsze na koniec miesiąca rozliczeniowego. W przypadku wcześniejszej spłaty zobowiązania lub np. likwidacji debetu na koncie odsetki będą należne, ale niezapadłe.

W odniesieniu do banków – odsetki należne instytucji z powodu udostępnionego kapitału są przyznawane zgodnie z zapisami wynikającymi z umowy kredytowej przez cały okres odsetkowy. Za odsetki zapadłe uznajemy więc koszty kredytowe, od zobowiązań finansowych (kredytów, pożyczek, limitów na koncie), których termin płatności już zapadł.

Za odsetki niezapadłe uznajemy takie, które wynikają z wiążącej umowy kredytowej, ale dotyczą sytuacji z przyszłości. Oznacza to, że nie są zobowiązaniem finansowym, które wymagałoby spłaty w danym momencie. Warto dodać, że niezapadłe odsetki nie są doliczane do aktualnego salda płatności kredytobiorcy.

Odsetki płatne z góry lub z dołu – czym się różnią?

Odsetki płatne z dołu to środki, które są wypłacane lub dopisywane do danego kapitału po zakończeniu okresu odsetkowego wynikającego z umowy. Jeśli chodzi o odsetki płatne z góry, mowa tu głównie o takich, które są dopisywane i wypłacane na początku okresu odsetkowego.

Do obliczania tego rodzaju odsetek stosuje się najczęściej metodę dyskonta, czyli obliczania kapitału na podstawie jego oczekiwanej wartości, którą osiągnie w przyszłości. Najprostszym wyjaśnieniem tego, co to są odsetki płatne z góry lub z dołu będzie przykład faktoringu.

Odsetki faktoringowe pobierane z dołu to takie, które są ściągane od klienta po spłacie należności przez płatnika. Przykładowo: po wysłaniu faktury do faktora, klient otrzymuje zaliczkę, a firma faktoringowa nalicza odsetki ze środków, które pozostały do uregulowania po wpłacie płatnika.

W ramach umów faktoringowych i odsetek pobieranych z góry warto zaznaczyć, że te są potrącane z kwoty zaliczek wypłacanych klientowi. Oznacza to, że przykładowe 80% wartości wypłacanej faktury zostanie dodatkowo pomniejszone o kwotę naliczonych z góry odsetek.

____________

[1] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20210002439 

Subscribe to Rodzaje odsetek